Natuurlijke stuwbekkens om overstromingen te voorkomen

Nandrin is een mooie, heuvelachtige gemeente in Luik, maar met zijn 100 meter niveauverschil vormt het ook een kom ... In 2018 raakt een klein beekje verstopt. Gevolg: het dorpsplein staat 30 cm onder water. In 2021 wordt de regio opnieuw getroffen door grote overstromingen. Deze keer weet Nandrin eraan te ontsnappen. Wat is er veranderd?   

De problematiek van de overstromingen en de afwatering in Nandrin is niet nieuw. Door de enorme verstedelijking die Nandrin heeft gekend, eerst residentieel en daarna commercieel, is de grond minder doordringbaar geworden. Bovendien is het neerslagpatroon in de regio als gevolg van de opwarming van de aarde de afgelopen jaren nog verslechterd. In de toekomst zou de hoeveelheid neerslag met 25% van het huidige volume kunnen toenemen.

Tijdens de overstromingen van 2018, die door het Waalse Gewest als natuurramp zijn erkend, raakt het dorpsplein beschadigd. Oorzaak: een verstopping in een beekje dat onder het gemeentehuis doorstroomt. De andere waterlopen konden het neerslagvolume niet meer aan en de toren van het naburige kasteel, die op een slotgracht was gebouwd, raakte beschadigd. De eigenaar neemt gerechtelijke stappen tegen de gemeente, met als reden het ontbreken van maatregelen en de vertraging bij de uitvoering ervan.

Tijd voor preventie

Een studie, uitgevoerd in 2017 door de gemeente Nandrin samen met de universiteit van Luik en de faculteit landbouwkunde van Gembloux, wijst op overstromingsgebied en stelt technische oplossingen voor. "We kozen voor lichte aanpassingen die opgaan in het landschap en werkten met een studiebureau dat de landbouwers en hun knelpunten kent", aldus Michel Lemmens, burgemeester van Nandrin. "Na een lange en zware procedure hebben we kleine stuwbekkens geïnstalleerd die bedoeld zijn om de concentratie van water stroomafwaarts te vertragen in Saint-Séverin en in Villers-Le-Temple, twee deelgemeenten van Nandrin. Vervolgens was het de beurt aan drie andere zones in het centrum van Nandrin. Die 'tijdelijke overstromingszones' liggen in grasland/gewasgebieden tussen het dorpsplein en de hoger gelegen winkelstraat waarvan het ondoordringbare oppervlak een snelle afwateringsstroom genereert."

Drie jaar later valt er op drie dagen tijd 130 liter/m³ op de regio. Dit keer blijft de gemeente gespaard van de overstromingen. De eerste bekkens die in Nandrin werden geïnstalleerd, bewezen hun efficiëntie: wanneer het eerste bekken bijna zijn overstromingslimiet heeft bereikt, wordt het manueel gesloten en neemt het tweede over. Een succesverhaal, vooral wanneer uit de cijfers blijkt dat de hoeveelheid overeenstemt met maar liefst 70% van het totale neerslagvolume dat in de valleien van de Ourthe en de Vesder werd gemeten.

Een vrij beperkte aanpassing om het landschap te vrijwaren

Net als alle andere gemeenten krijgt Nandrin subsidies van het Waalse Gewest en zijn er plannen om nog zes bijkomende zones te bouwen. "Vandaag is 65% van het grondgebied beschermd. Specifieke punten bieden een bijkomende veiligheidsmarge. De nieuwe handelszaken in de winkelstraat wordt gevraagd om zelf kleine waterkeringen te installeren, zoals ondergrondse regenwaterputten, die het preventiesysteem nog zullen versterken", vertelt de burgemeester van de fusiegemeente.

Om deze werken te realiseren, moet eerst en vooral worden gezocht naar nieuwe, diepliggende terreinen van ongeveer 6.000 m³ (het equivalent van 200 vrachtwagens van 30 ton). Een plaats die weinig eigenaars en uitbaters treft, waar de 6 bijkomende zones zonder buitensporige kosten kunnen plaatsvinden en waar de landbouwer zijn activiteiten kan voortzetten.
Dankzij de studie over de hydrologische stromen weet de gemeente waar de stromingsassen van het oppervlaktewater liggen en werd er een kaart met de hellingen opgemaakt. "De aanpassingen zijn vrij beperkt, de installatie is eenvoudig en gaat op in het landschap, met het grote voordeel dat de grond bewerkbaar of geschikt blijft als weiland", aldus Pierre Jamaigne, Algemeen Directeur van de gemeente, en hij voegt eraan toe: "Als we dat vergelijken met de schade en het risico op klachten in BA, is de investering niet zo enorm: tussen 30.000 en 70.000 euro per bouwwerk, naargelang de omvang en de grondwerken die moeten worden uitgevoerd."

De traagheid is het gevolg van de administratieve complexiteit

Tussen de aanduiding van de plaats en de concrete uitvoering ligt een lang en complex proces: er moet een ontmoeting worden geregeld met de eigenaars van de grond, er moet worden onderhandeld over de aankoop van hun grond of er moet een erfdienstbaarheid worden gesloten om ze te onderhouden.
"Zes jaar om de uitvoering van de eerste drie projecten voor te bereiden! Als u mij zou vragen wat ik zou verbeteren, dan is het wel de snelheid", gaat de burgemeester verder. "Wie er niet aan meewerkt, beseft niet dat wanneer we vandaag beslissen om een stuk grond te kopen om er dijken te bouwen, we vertrokken zijn voor een procedureslag van twee jaar: contact nemen met de landbouwers, de nodige vergunningen verkrijgen, overheidsopdrachten lanceren, contracten sluiten en verjaringsrechten beheren, subsidies aanvragen, enz."

Een eigenaar overtuigen van het nut van waterbekkens

"Een belangrijke stap wordt gezet wanneer we onze eerste eigenaar kunnen overtuigen, die net zo zeer gehecht is aan zijn grond als de anderen maar meer overtuigd is van het belang. Via hem kunnen we aantonen dat het een goede zaak is om op zijn grond een retentiezone te installeren", argumenteert Pierre Jamaigne.
"Iedereen heeft er immers baat bij. De gemeente voert haar project uit, de woningen worden beveiligd, de eigenaar krijgt een vergoeding en de landbouwer krijgt bij een overstroming een compensatie voor het verlies van zijn gewassen. Het bouwwerk is licht hellend, de dijk is beplant met enkel gras en bloemen, geen boomwortels die de structuur zouden verzwakken. Als er niets gebeurt, kan het vee er dus in alle rust grazen. Als het beken volloopt met water voelen de dieren dat en trekken ze weg. Het duurt gemiddeld 24 uur voor het water volledig weggelopen is in de beken stroomafwaarts. Een natuurlijke dam remt de erosie van de grond af."

"Eerst lachten ze ermee, maar nadien hebben de bewoners mij bedankt"

Het was een periode van onenigheid, betreurt de burgemeester van Nandrin, die twee soorten reacties ondervond: de paniek van de buurtbewoners die zich een betonnen stuwdam voorstelden of de spottende reacties van de sceptici: "Dat was ook vroeger zo toen we dijken van strobalen maakten, nochtans hielden ze water en modder tegen. Maar wanneer de burgers in juli 2021 zagen dat de overstromingsgebieden volliepen en het debiet van de beken onder controle bleef, gingen zelfs de grootste sceptici er anders over denken."

De volgende zes overstromingsgebieden zouden binnen een redelijke termijn moeten kunnen worden afgerond. Voor de burger die een overstroming heeft meegemaakt, zal het altijd te lang duren. "Ik zal het einde van dit project wellicht niet meer meemaken. Maar we zorgen ervoor dat onze dossiers goed gedocumenteerd zijn, zodat ze in 2024 door de volgende meerderheid niet opnieuw in vraag worden gesteld. Ik heb er alle vertrouwen in, de argwaan van in de beginperiode is nu echt verdwenen", besluit Burgemeester Lemmens.