Klopt het dat onze rivieren snelwegen zijn voor plasticafval?

Onze rivieren en waterlopen dragen het water naar de zee en de oceanen. Maar geldt dat ook voor ons afval? ‘Niet noodzakelijk’, zegt Thomas de Groote, oprichter van River Cleanup. ‘Ook al komt er wereldwijd zowat elke dag 10 miljoen kilogram plasticafval in rivieren terecht.’ Samen met de vrijwiligers van AXA Hearts in Action pakt River Cleanup het probleem van de plasticvervuiling al enkele jaren aan bij de bron.

De Groote zet de zaken meteen op scherp. ‘Door activiteiten op de zee belandt er elke dag ongeveer 1,3 miljoen kilogram plastic in de oceanen. Wat weinig mensen weten, is dat er dagelijks maar liefst 10 miljoen kilogram plastic achterblijft in de natuur en onze rivieren. Dat probleem is dus zeven keer groter.

Dat niet alle plasticafval in onze rivieren doorstroomt naar de zee en de oceanen, heeft te maken met de getijden. ‘Neem bijvoorbeeld de Schelde’, zegt de Groote. ‘Daar stellen we vast dat er meer plastics zitten in het zoetwatergedeelte dan in de monding. Dat plastic blijft dus op en neer gaan met de getijden, waardoor het een groot probleem is en blijft voor de biodiversiteit in de rivier.’

Die plasticvervuiling in rivieren neemt verschillende vormen aan. ‘Je hebt heel wat drijvend afval zoals piepschuim en folies’, zegt de Groote. ‘Aan de oevers zien we dan zaken zoals drankverpakkingen en alles wat met het huishoudelijk afvalwater meekomt, zoals wattenstaafjes. In waterlopen langs wandelpaden kom je dan weer veel sigarettenpeuken tegen.’

Ander afval op stad en platteland

Er zijn ook verschillen afhankelijk van waar de waterlopen zich bevinden. ‘In stedelijke omgevingen is er meer consumptie-afval en sanitair afval dat via overlopende riolen in rivieren belandt bij zware regenval. Op het platteland zie je meer landbouwafval zoals grote folies en plastic bidons.’

Met River Cleanup voert de Groote op verschillende fronten een strijd tegen al dat afval. Er zijn de heel zichtbare opruimacties in en langs rivieren in België en elders in de wereld.

‘Maar de grootste winst valt te boeken door het afval al aan de bron tegen te houden en dus preventief te werken. Denk aan waterkraantjes in scholen om wegwerpflessen te vermijden of aan deur-aan-deur afvalophaling zodat er geen afval in de rivieren wordt gegooid. Die preventie kost anderhalve euro per kilogram. Als je aan de slag moet om het afval uit de oceanen te halen, zit je al snel aan een kost van 25 euro per kilogram.’

In België is er op dat vlak nog werk aan de winkel, benadrukt de Groote. ‘We denken soms dat we goed bezig zijn door afval te sorteren, maar je moet goed beseffen dat zowat een derde van de inhoud van onze befaamde blauwe zak niet gerecycleerd wordt. Een deel daarvan wordt vernietigd of geëxporteerd naar landen waar het vaak wordt gedumpt of verbrand naast oceanen of waterlopen.’

‘Recycleren is belangrijk, maar het is niet de heilige graal. Hergebruik belast het milieu vaak veel minder. De meest ecologische verpakking is nog altijd diegene die je niet nodig hebt. Consumenten, producenten en het beleid spelen daarin een cruciale rol, onder andere via betere ontwerpen, duidelijke regels en meer systemen voor hergebruik.’

Terug uit vakantie om te helpen

Voor AXA kwam River Cleanup in beeld in 2021 na de zware overstromingen in Wallonië, die vooral de regio’s langs de Vesder zwaar troffen. Sindsdien organiseerden AXA en River Cleanup verschillende opruimacties.

Etienne Bouas-Laurent, CEO van AXA Belgium, zag het van dichtbij gebeuren. ‘Ik was net gestart in België en een maand later gebeurden die overstromingen’, herinnert hij zich. ‘Daarbij werden heel wat van onze klanten zwaar getroffen. De mobilisatie die we toen hebben gezien in de samenleving, maar ook van de verzekeraars, was enorm. Ik heb een ongelofelijke solidariteit gezien, met collega’s die terugkwamen uit vakantie om te helpen.’

Voor Bouas-Laurent zit de samenwerking met River Cleanup helemaal in het DNA van AXA om een sociaal engagement in de samenleving op te nemen. Hij ziet een dubbel voordeel. ‘Het sluit aan bij de klimaat- en milieudoelstellingen van de groep, maar bovendien versterkt het ook de cohesie binnen de teams.’

Nog niet klaar met de Vesder

‘Bij onze eerste opruimactie zag ik meteen dat onze vrijwilligers tegenover een enorm karwei stonden’, zegt Bouas-Laurent. ‘Ik wilde meer mensen op de been brengen, maar op het vlak van logistiek, omkadering en veiligheid was dat niet zo eenvoudig. Samen met River Cleanup hebben we toen bekeken hoe we onze acties konden opschalen.’

Dat opschalen was nodig, zo bleek. ‘Het heeft geen zin om een eenmalige actie op het getouw te zetten’, beklemtoont Bouas-Laurent. ‘Ik geloof niet in zo’n aanpak, want dan heeft je werk geen impact. Met River Cleanup hebben we de juiste strategische ‘fit’ gevonden. Die inspanningen hebben ervoor gezorgd dat we vandaag duizend werknemers kunnen mobiliseren voor een opruimactie. Dat is zowat een derde van al onze medewerkers in België.’

Maar het werk is daarmee allerminst af. ‘Met de Vesder zijn we nog lang niet klaar. Er zijn nog grote stukken oever die we moeten aanpakken. Het is ongelofelijk welke vervuiling we nog aantreffen in de meer afgelegen gebieden. Tegelijk kijken we verder, en gaan we onze acties uitbreiden naar zones in de buurt van de AXA-vestigingen in Brussel en Antwerpen’, gaat Bouas-Laurent verder.

Plastic vermijden

De CEO gelooft rotsvast in de aanpak om zelf de handen uit de mouwen te steken. ‘Een organisatie zoals River Cleanup financieel ondersteunen, is uiteraard mooi. Maar het gevoel van trots dat voortkomt uit zelf iets doen, is nog sterker.’

De Groote beaamt dat. ‘De gedrevenheid van de mensen tijdens de acties is indrukwekkend. Ze willen zoveel mogelijk opruimen. Al is het uiteraard onze droom dat er op termijn net minder afval is. Je ziet dat ze echt hun best doen om steeds nieuwe inzamelrecords te breken. Bij een normale opruimactie halen we ongeveer vijf kilogram afval per persoon op. Bij de eerste opruimacties langs de Vesder liep dat op tot 30 kilogram. De overstromingen waren pas gebeurd, de schade was heel groot en we haalden hele koelkasten uit de rivieren en vanop de oevers.’

Bouas-Laurent lacht.‘Het ging zelfs zover dat we mensen moesten overtuigen om er ’s avonds mee op te houden omdat ze zo gemotiveerd waren.

AXA beperkt zich overigens niet tot opruimacties.De verzekeraar organiseert intern ook workshops rond afvalpreventie. De Groote benadrukt het belang daarvan. ‘Je kan zoveel zelf doen, simpelweg door alle wegwerpplastics te vermijden en te kiezen voor herbruikbare alternatieven.’