Burn-out in België: welke oplossingen voor zelfstandigen?

Het is voor een zelfstandige niet gemakkelijk om af en toe wat gas terug te nemen ... Gedreven door de passie voor het werk maar ook door de angst om te falen, zijn zelfstandigen vaak geneigd om alles te geven, zonder aandacht voor hun werk-privébalans. Maar zijn ze vatbaarder voor burn-out dan werknemers? En als het zo ver komt, welke mogelijkheden hebben ze om er weer bovenop te komen?

Zelfstandigen en arbeidsongeschiktheid

Volgens de cijfers van het RIZIV blijft het aantal zelfstandigen met arbeidsongeschiktheid toenemen, maar dat geldt ook voor het aantal werknemers en werklozen. Tussen 2019 en 2023 kende het aantal zelfstandigen met arbeidsongeschiktheid van meer dan een jaar een stijging van 19,96%. Ter vergelijking: het percentage invalide werknemers en werkzoekenden bedroeg 22,41% in 2021 (laatste beschikbare cijfers). In beide gevallen is het percentage vrouwen met invaliditeit altijd hoger.

Daarnaast blijkt uit een Noorse studie die wordt aangehaald in een VUB-onderzoek naar zelfstandigen, kanker en werk dat zelfstandigen zich vaker dan werknemers schamen voor hun ziekte en/of arbeidsongeschiktheid. Bovendien kunnen de financiële gevolgen van zo'n situatie zelfstandigen ertoe aanzetten om toch te blijven werken, ondanks het advies van de arts.

Psychische aandoeningen en burn-out in België

Psychische aandoeningen zijn momenteel een van de meest voorkomende redenen voor arbeidsongeschiktheid.

Op 31 december 2023 was bij 37,60% van de personen die al meer dan een jaar arbeidsongeschikt waren, de invaliditeit het gevolg van een psychische stoornis, wat neerkomt op een stijging van 30,90% ten opzichte van 2018. Volgens het RIZIV ging het bij deze personen vooral om depressie of burn-out. De grootste stijging deed zich voor bij zelfstandigen: +69,59% tegenover +42,92% bij werknemers en werkzoekenden.

Het is ook interessant om op te merken dat volgens een studie uit 2022¹ de volgende zelfstandigen het meest vatbaar waren voor burn-out:

• dertigers
• zelfstandigen die al meer dan 3 jaar een bedrijf hebben
• zelfstandigen die personeel hebben aangenomen
• zelfstandigen die in de bouw of de horeca werken

Volgens hetzelfde onderzoek dacht slechts 41,1% van de zelfstandigen met burn-outsymptomen dat ze tot hun pensioen zouden kunnen blijven werken. En de helft voegde eraan toe dat dit enkel mogelijk zou zijn door de werkdruk aan te passen.

Je mentale gezondheid beschermen als zelfstandige

Uit deze cijfers blijkt dat het mentaal gezond blijven voor Belgische zelfstandigen een belangrijke uitdaging vormt. Enkele mogelijke stappen:

1. Zorg voor een evenwichtige werk-privébalans
   U weet het beter dan wij: wie operationeel en efficiënt wil zijn, moet ook pauzes nemen. In de eerste plaats bent u een mens met sociale en emotionele behoeften maar ook met de behoefte om los te koppelen. Minimaliseer deze behoeften dus niet, vanuit de idee dat ze niet constructief zouden zijn ... Als zelfs het nemen van een lunchpauze moeilijk lijkt, begin dan klein met korte, maar regelmatige pauzes. Wist u dat sommige apps of smartwatches u eraan kunnen herinneren om een pauze te nemen of een wandeling te maken om uw hoofd leeg te maken en uw benen te strekken?
2. Voorzie een plan B
   Of u nu als zelfstandige of als werknemer werkt, wanneer de werkdruk toeneemt, heeft iedereen de neiging om zich te concentreren op de dringende taken. Hoewel dit een begrijpelijke reactie is op pieken in de werkdruk, bijvoorbeeld door seizoensgebonden factoren, is het niet de bedoeling dat dit een levensstijl wordt. Voor u aan uw ondernemerscarrière begonnen bent, maar ook op de momenten dat uw bedrijf aan veranderingen onderhevig was, hebt u natuurlijk de tijd genomen om de levensvatbaarheid van uw bedrijf te controleren en de impact van de veranderingen in te schatten. Maar vergeet ook niet om enkele haalbare, gedocumenteerde exit-strategieën te plannen voor het geval u een stap terug moet zetten.
3. Ken uw bondgenoten
   Het is niet omdat u alleen aan een avontuur begint dat u ook alles alleen moet doen. Wist u bijvoorbeeld dat er een specifiek statuut bestaat voor meewerkende echtgenoten?

   U kan ook uw familie en vrienden van tijd tot tijd om steun vragen. Maar ga ook op zoek naar interessante initiatieven die rondom u worden georganiseerd. Of het nu gaat om financiële of psychologische steun, de verschillende actoren van het sociale weefsel doen steeds meer om de zelfstandigen in België te helpen.

   Enkele voorbeelden:

   • Ik voel me goed op het werk, een initiatief van de FOD Sociale Zekerheid met talrijke praktische tips voor zelfstandigen en werknemers die gevoelig zijn voor stress of burn-out in België bewust te maken en te helpen.
   • Zelfstandige zonder stress, met onder andere een test om uw stress te evalueren en oefeningen en artikels in verband met het emotionele, financiële en professionele evenwicht als zelfstandige.
   • Icarius, pilootproject van UCM en CESI om zelfstandigen uit te nodigen om hun welzijn positief te bekijken.
4. Dek uzelf in
   Onaangename verrassingen loeren bij iedereen om de hoek. Het is als zelfstandige dan ook belangrijk om uzelf financieel te beschermen tegen de verschillende gezondheidsproblemen die uw bedrijf in gevaar kunnen brengen. Bepaalde verzekeringen kunnen u de gemoedsrust geven die u verdient:
   • Gezondheid: er zijn verschillende soorten verzekeringen (meestal een hospitalisatieverzekering en een verzekering voor ambulante zorgen) die dekking bieden voor gezondheidskosten in geval van ziekte of andere medische problemen. Ze kunnen de kosten van consultaties, medicatie, hospitalisatie, enzovoort dekken, zodat u voor uw gezondheid kan zorgen zonder te vrezen dat deze kosten uw inkomsten zullen verminderen.
   • Arbeidsongeschiktheid: er zijn verschillende soorten verzekeringen die zelfstandigen beschermen in geval van een tijdelijke of blijvende arbeidsongeschiktheid, zoals bij burn-out. Afhankelijk van het type verzekering en de aangeboden dekkingen, kunnen de terugbetalingen en uitsluitingen verschillen, maar het hoofddoel van deze polissen is altijd om u te compenseren voor de gemaakte kosten en/of gederfde inkomsten als gevolg van een periode zonder werk. Dat betekent dat u uw zelfstandige activiteit kan starten of voortzetten zonder bezorgd te moeten zijn over uw financiële toekomst.

   Het is belangrijk dat u alle opties zorgvuldig bestudeert om te bepalen wat het beste aansluit bij uw behoeften, afhankelijk van uw beroepsactiviteit. Aarzel niet om contact op te nemen met een verzekeringstussenpersoon, die u kan helpen om de meest geschikte keuze te maken.

   Bent u net begonnen als zelfstandige maar weet u niet zeker dat u aan alles gedacht hebt? Lees ons artikel “Een stappenplan om uw eigen zaak te starten” om na te gaan of u alle vakjes hebt aangevinkt.