Het gemeentelijk bomenpatrimonium vereist een duurzaam beheer: het analyseren van de behoeften en het identificeren van de gevaren die het voor de burgers met zich meebrengt. De stad Andenne en het Agentschap voor Natuur en Bos delen hun expertise.
Bomen zijn levende organismen die niet vertellen wat er onder hun schors verborgen zit. Door de klimaatverandering verzwakken ze en neemt de kans op schadegevallen met derden toe. Het is juist daarom dat elke gemeente een beheerplan voor haar bomenpatrimonium opstelt: percelen in kaart brengen, de bomen inventariseren, de boomsoorten noteren en de meest kwetsbare, meest fragiele of oudste bomen aanwijzen. Maar vooral: alle data en verslagen van de uitgevoerde opmetingen en onderhoudsbeurten bijhouden.
Misschien heeft uw bestuur interne experts en voldoende middelen, zoals het geval is voor de stad Andenne. Hun verhaal, met praktische ervaringen, kan u dan wellicht inspireren.
Of doet het bestuur een beroep op externe experts om bomen beter te beheren? Daarom spraken we ook met het Agentschap voor Natuur en Bos, dat voor verschillende Vlaamse gemeenten de controle over hun bomenpatrimonium en de preventie op zich neemt.
De verantwoordelijke van de Groendienst van Andenne over het bomenonderhoud in zijn stad
Ik weet altijd wat ik moet doen dankzij mijn planning.
"Door de planning en het in kaart gebrachte register ben ik er zeker van dat geen enkele boom vergeten wordt wanneer we het jaarlijkse onderhoud van de gazons en plantenbedden uitvoeren", merkt Fabian Evrard op, verantwoordelijke voor de Groendienst van Andenne, een stad in de provincie Namen, omringd door bossen die door wegen worden doorkruist.
"Het is dé manier om een snelle visuele controle van de staat van de bomen uit te voeren. Als eigenaar zijn we immers verantwoordelijk voor hun onderhoud. Ons beheer moet onberispelijk zijn en onze controles zo frequent mogelijk."
Wat houdt een inspectie van bomen in?
"Met hoogtewerkers nemen onze bosbouwers ¾ van het werk voor hun rekening: het snoeien van bomen langs de straat duurt twee maanden met een team van zes, omdat we de werf moeten beveiligen, zagen, afvoeren en het verkeer regelen als we de helft van de weg bezet houden", legt hij uit. Delicate ingrepen worden aan een externe expert toevertrouwd. "In bepaalde situaties kunnen de brandweerlieden ingrijpen. De politie en een van onze technische agenten kunnen ook worden opgeroepen in geval van alarm om te beslissen welke actie ondernomen moet worden", voegt hij eraan toe. Na elke zware windvlaag is het raadzaam om alle parken en beboste straten te inspecteren.
Hoe beheert Andenne noodsituaties met bomen?
"De brandweerlieden kunnen niet overal met hun hoogtewerker komen. Daarom lanceren we om de vier jaar een overheidsopdracht van 20.000 euro voor snoei- en noodkapwerkzaamheden: zij grijpen binnen de vier uur in, wat geruststellend is. Ik kan ook een beroep op hen doen wanneer het team overbelast is of als de ingreep te gevaarlijk is en andere vaardigheden vereist zijn. Voor bijzondere bomen bijvoorbeeld, schakelen we experts, boomverzorgers, klimmers enzovoort in.
Bestaat er zoiets als een ‘nulrisico’ bij bomen?
Jaarlijkse inspecties en snoeiwerkzaamheden zijn essentieel, zeker op plaatsen zoals parken, eventlocaties en speelpleinen. Soms zijn dingen verborgen. Bij een wind van 80 km/u kan een boom, zelfs in goede gezondheid, omvallen. "Onlangs is er een trek- en windweerstandstest uitgevoerd op een van onze bomen. Hoewel hij met glans geslaagd was voor de test, is hij toch bezweken tijdens een van de laatste stormen", meldt Fabian. Andenne besteedt een kwartier aan de observatie van elke boom: aanwezigheid van schimmels onder de schors, necrose van de wortels, rommelige buitenste kroon, dode takken, hol klinkende stam … En de verantwoordelijke van de Groendienst voegt eraan toe: "De droogte van de laatste jaren verklaart de vele vallende takken zonder dat er ook maar enige voortekenen zijn. We moeten omgaan met de grillen van het weer: de droogte maar ook een overmatige regenvlaag die de bodems en de stabiliteit van de bomen verstoort."
Aanbevelingen van de regionale directeur van het Agentschap voor Natuur en Bos
De bomen zorgen ervoor dat we op de lange termijn moeten denken: we moeten onze inspanningen plannen en doseren.
Patrick Huvenne is regionaal directeur van het Agentschap voor Natuur en Bos. In samenwerking met groepen bosbouwers en zijn collega's beheert hij dagelijks zijn eigen domeinen in het natuurpark van de Brabantse Wouden. Patrick: "Via beheeroverdracht dragen verschillende gemeenten de verantwoordelijkheid voor het beheer van hun bospatrimonium aan ons over, het agentschap neemt dan de risico's en de preventie op zich. Sommige gemeenten vertrouwen de controle van hun natuurlijke patrimonium toe aan groepen boswachters, andere wenden zich tot onze adviseurs om de kneepjes van het vak te leren." Het is belangrijk op te merken dat parken en tuinen niet onder de missie van het Agentschap voor Natuur en Bos vallen, net zoals bij de Directie Natuur en Bos van Wallonië. Desondanks vertonen de groene ruimtes gemeenschappelijke punten en kunnen de adviezen en expertise van dergelijke organisaties van groot nut zijn.
Wat zijn de meest voorkomende schadegevallen in de aansprakelijkheidsverzekering?
De schade veroorzaakt door vallende bomen of takken beschadigt voornamelijk hekken, huizen, tuinen van derden, geparkeerde voertuigen… Het proberen voorkomen van schade aan andermans eigendommen is dan ook essentieel, vooral aan de rand van bossen. Voor veel gebieden van de Brabantse Wouden is er een natuurbeheerplan waarvan de doelstellingen en maatregelen voor een periode van maar liefst 24 jaar zijn vastgesteld. De boswachters inspecteren regelmatig de grenzen van de gebieden, houden de gebreken in de bomen of dode takken in de gaten, …
Wat is het werkelijke belang van een beheerplan voor het bomenpatrimonium?
"We stellen prioriteiten vast en zorgen ervoor dat een maximum aan gebieden tijdig en naar hun specifieke behoeften wordt gecontroleerd", legt Patrick uit. Enkele voorbeelden van deze prioriteiten:
- domeinen met een achterstand in het beheer van de perifere bomen omdat zij de eerste jaren een bijzondere inspanning zullen vereisen om de eventuele risico's te beperken
- domeinen die grenzen aan bewoonde of drukbezochte gebieden
- gebieden met een hoge recreatiedruk, met een sterke concentratie van wandel-, fiets- en ruiterpaden
Beschermt een bomenbeheerplan de gemeente tegen toekomstige schade?
De natuur leeft en ondergaat constante evoluties, waarvan sommige onvoorspelbaar zijn. En de klimaatverandering vergroot duidelijk de risico's. "Het is onmogelijk om het risico op nul te brengen. Ik ben het eens met de heer Evrard: we kunnen alleen proberen het risico te beperken. Dit gebeurt door een zorgvuldige en snelle cartografie van problematische situaties en door keuzes te maken: onze inspectie-inspanningen concentreren op de meest kwetsbare gebieden, de randbomen, de zeer drukbezochte domeinen of die nabij woningen, wegen, spoorwegen of vaarwegen", besluit de verantwoordelijke.
Deze expertise deelt het Agentschap voor Natuur en Bos Opent in een nieuw tab met de lokale besturen, zodat zij autonoom kunnen worden in het beheer van hun bomenpatrimonium.
